Vier Mei slijt niet

Ik ben geboren op 15 oktober 1944 in Amsterdam. De Hongerwinter begon. Vanaf 9 oktober werd er geen elektriciteit meer geleverd. De tram reed niet meer. Vanaf 25 oktober stopte de gaslevering. Het werd koud en er was niets te eten.

Van mijn ouders hoorde ik later hoe zij (en ik) de hongerwinter van oktober ‘44 tot mei ‘45 waren doorgekomen. Hoe mijn vader op hongertocht ging op een fiets met houten banden en hoe hij in het holst van de nacht wat hout probeerde achterover te drukken bij het pontje over de Amstel naar de Zuidergasfabriek. Om de ergste kou een beetje uit huis te houden met een geïmproviseerd kacheltje en een kachelpijp naar buiten. Ik schijn (voor een baby) de raarste dingen te eten hebben gekregen in die tijd. Buren hadden soms nog iets bewaard. Iets in blik van voor de oorlog.

Vier hoog

Mijn ouders verborgen, met een verzetsnetwerk, vanaf het moment dat de jodenvervolging in 1942 echt begon, joodse onderduikers in hun flatje. Wisselende volwassenen langere of kortere tijd en soms een kind. Vier hoog in de Hunzestraat nr. 8. Op het verlaagde plafond tussen de voor- en de achterkamer was een onderduikplek gemaakt waar de onderduiker zich snel kon verstoppen door een verborgen luik en een strijkplank die fungeerde als ladder om er in te klimmen.

Kloppend hart

De straat, en trouwens de hele Rivierenbuurt, werd enkele malen compleet afgezet voor een grote razzia. Bijvoorbeeld op 20 juni 1943. Niemand kon de straat in of uit, terwijl de Grüne Polizei alle huizen binnen ging om te zoeken naar joden. Straat na straat, huis na huis. Ook in ons huis. In de huiskamer een Duitse polizist, terwijl twee meter schuin boven zijn hoofd een jood zich met kloppend hart zo stil mogelijk hield en mijn ouders met een stalen gezicht volhielden dat er niemand was. Ook na mijn geboorte. Gelukkig liep het altijd goed af. Was dat niet gebeurd, dan waren mijn ouders zwaar gestraft en  was de onderduiker via de Hollandse Schouwburg aan de Plantage Middenlaan via Westerbork naar de vernietigingskampen doorgestuurd.

Zoals André van Duin gisteren op de Dam zei: “als het fout was afgelopen, dan had hij zijn toespraak misschien in het Duits moeten houden” (en had zijn verwijzing naar het homomonument mogelijk betekend dat hij helemaal niet had kunnen spreken :dacht ik, toen hij dit zei.).

Toen ik heel jong was ging het tijdens verjaardagen altijd over de oorlog. Spannend, beangstigend, heldhaftig, dichtbij. In de straat, bij de buren. Stel er is Arbeitseinsatz. Stel je wordt vervolgd om je politieke opvattingen. Stel, stel, stel… Nog altijd denk ik soms:”Waar zou ik kunnen onderduiken?”. Bij wie? Wie zou ik voldoende kunnen vertrouwen?

Twee minuten

Zo lang ik mij kan herinneren herdenken wij op 4 mei en was er feest op 5 mei. Op het Victorieplein in de buurt. Tussen de naar  Churchill-, Roosevelt- en Stalin genoemde lanen in. De geallieerden. De overwinnaars van de oorlog.
Vier mei, acht uur ‘s avonds, twee minuten. Al het verkeer, echt iedereen, stond stil. Je hoorde twee minuten lang niets anders dan de vogels. Een enkele merel die troost bood met zijn gezang in de zwoele voorjaarsavond. Later ook bij herdenkingen op de Dam en bij de Hollandse Schouwburg waar, tijdens de bezetting, de Amsterdamse joden verzameld werden om afgevoerd te worden naar Westerbork en verder.
Mijn vrouw komt uit een gezin dat een zware oorlogsgeschiedenis heeft met verliezen. Vier en vijf mei zijn voor ons allebei dan ook ieder jaar ankerpunten. Om op 4 mei te herdenken en op 5 mei te vieren dat we in vrijheid leven.

4 mei in Kortenhoef

In 1973 verhuisden wij van Amsterdam naar Kortenhoef. Herdenken deden wij in de prachtige sfeervolle tuin van het ’s-Gravelandse gemeentehuis. Eerst met zijn tweeën, later met onze kinderen, die de traditie inmiddels ook in ere houden en aan onze kleinkinderen overdragen. Na de herindeling tot Wijdemeren werd het gemeentehuis verkocht en het herdenkingssteentje verhuisd naar de parkeerplaats bij de van Heumenhof. Ook daar gingen wij vaak heen al was de ambiance met de fanfare op de parkeerplaats verre van ideaal. Dat was voor ons steeds vaker reden om naar de Hollandse Schouwburg in Amsterdam te gaan omdat daar meer sfeer heerste.

Vorig jaar sloeg corona toe. Er was nergens iets georganiseerd. In het parkje tegenover ons huis verscheen Alexander de Haan met zijn trompet. Hij blies om acht uur The Last Post en bezorgde ons en onze kinderen en kleinkinderen daarmee toch een mooie 4 mei herdenking. Dank je wel Alexander!

Verrassing

En dit jaar? Op de website van de gemeente stond dat de herdenkingsplaatsen afgesloten waren. Voorts leek het erop dat niet alleen de toegang verboden was, maar dat er ook niets zou gebeuren.  Wij wilden dus maar thuis blijven. Maar om kwart voor acht stelde onze dochter Nadja voor om toch even naar de nieuwe herdenkingsplek naast de Fuik te gaan. Al was het alleen al omdat daar misschien enkele gelijkgestemde zielen waren te vinden. Dat laatste lukte, want er waren 30-50 mensen verspreid over de hele parkeerplaats die afgesloten was door hekken, maar niet echt dicht was.

Wie schetst onze verbazing dat daar een krans werd gelegd door de burgemeester en enkele andere organisaties. Om acht uur was er een trompettist die de Last Post speelde en na twee minuten stilte twee coupletten van het Wilhelmus. Aansluitend liepen de  aanwezigen langs de kransen en het herdenkingssteentje.

Het was koud, het was sfeerloos, maar het spelen van de Last Post, de twee minuten stilte en het Wilhelmus maakten er toch een heuse vierde mei van. Dank je wel!

Laten we hopen dat het volgend jaar beter weer is, dat het warmer is en dat de merel zijn lied voor ons zingt. En dat we corona dan zodanig verslagen hebben, dat er weer een echte vierde en vijfde mei georganiseerde kan worden. In Kortenhoef, of anders wel in Amsterdam.

Want vier mei slijt niet! Zo lang we niet vergeten en pal staan.