De burgemeester was afwezig tijdens de laatste raadsvergadering. Zij moest ergens anders zijn. Waar, dat behoeven we niet te weten. Inmiddels weten we het wel. Het was voor een uitreiking van een Koninklijke Onderscheiding (K.O.). Maar het moet wel iets zijn wat verband houdt met het burgemeesterschap. Ze had de ambtsketen mee.
Ja, ik schrijf de ambtsketen. Je beledigt een burgemeester door het over een ambtsketting te hebben. Een hond lag vroeger aan de ketting en verwar dat woord niet met keten. Voor Jan Willem Nienhuis was het sneu dat de burgemeester de ambtsketen mee had. Kon hij een keer met de keten getooid worden, dan heeft de burgemeester die mee!
De ambtsketen
Het dragen van een ambtsketen is ingesteld door Thorbecke bij een KB (Koninklijk Besluit in 1852, ingaand op 1 januari 1853). Er waren veel nieuwe gemeenten ontstaan na de Grondwetswijziging van Thorbecke en hij vond het nodig dat er een ordeteken voor de burgemeester kwam. De regeling schreef een zilveren keten met een penning van “vier strepen” voor. Daar zullen wel centimeters mee bedoeld zijn. Aan de ene kant is de penning getooid met het rijkswapen, aan de andere kant met het gemeentewapen. Daarmee wordt tot uitdrukking gebracht dat de burgemeester zowel man (vrouw) van de gemeente is, maar ook dienaar van de rijksoverheid. Bij het voorzitten van de Gemeenteraad dient de penning met het gemeentewapen voor te hangen, als de burgemeester een Koninklijke Onderscheiding uitreikt dan hangt de zijde met het rijkswapen voor. Overigens schrijft de regeling niet een zilveren keten voor, de penning mocht ook met een oranjelint worden gedragen.
Wijdemeren, 4 juni 2002. Vanmiddag werd de eerste burgemeester van Wijdemeren, Don Bijl geïnstalleerd. Hij kreeg de "nieuwe" ambtsketen omgehangen. De ambtsketen is die van 's-Graveland, met daaraan toegevoegd de wapens van Loosdrecht en Nederhorst den Berg. Op termijn zal er een nieuw gemeentewapen en een nieuwe ambtsketen komen. Foto: Wijdemeersewebkrant.nl
Wanneer draagt een burgemeester de keten?
Er zijn niet zoveel regels voor het dragen van de keten. In ieder geval dient die gedragen te worden bij het voorzitten van de gemeenteraad, bij ontvangst van de Commissaris van de Koning, een minister en uiteraard bij ontvangst van de Koning zelve. Als de burgemeester de raadsvergadering niet kan voorzitten draagt de plaatsvervanger de keten. Tevens wordt de keten gedragen als de burgemeester bij publieke optredens optreedt namens het gemeentebestuur.
Feitelijk mag een burgemeester de ambtsketen slechts dragen op het grondgebied van de eigen gemeente en dient hij toestemming te krijgen van de andere burgemeester om in zijn plaats met de keten om iets te doen. Ik heb daar twee verschillende ervaringen mee. De bekende dirigent J de W was niet alleen dirigent van de plaatselijke harmonie, maar leidde ook in Amersfoort een orkest. Dat had een K.O. voor hem aangevraagd en stelde het op prijs als die tijdens hun concert opgespeld zou worden. Ik belde met de burgemeester van Amersfoort, legde hem uit wat er aan de hand was en vroeg hem toestemming de keten om te doen. Het werd even stil aan de telefoon. Toen kwam het antwoord :”Beste Wim, er is er maar één die in Amersfoort de keten draagt en dat ben ik”.
Een andere ervaring was met Schelto Patijn, de toenmalige burgemeester van Amsterdam. Een plaatsgenoot had een hoge onderscheiding gekregen die uitgereikt zou worden tijdens een internationaal afscheidscongres in Krasnapolsky in Amsterdam. Ik belde met Schelto. Toen ik hem aan de lijn had en hem de situatie duidelijk maakte, barste hij in een lachen uit. “Natuurlijk! Wim, je collega’s doen het allemaal en jij bent de eerste die om toestemming vraagt!”
Minimalisten en maximalisten
Van Jos van Kemenade was bekend dat hij alleen de keten droeg als hij de Eindhovense gemeenteraad voorzat. Een minimalist. Er zijn ook burgemeesters die te pas en te onpas met de keten om verschijnen. Zoals iedere burgemeester genoot ik ervan de keten te dragen, vooral als voorzitter van de gemeenteraad. Maar ik deed die nooit om bij een bezoek voor een 60 jarig huwelijk . Ik vond dat altijd een beetje potsierlijk om, met de keten om, aan een gebakje te zitten bij het bruidspaar. Zij hadden echt geen herkennings-of ordeteken nodig om te weten wie de bezoeker was.
16 maart 2010. Bij de installatie van burgemeester Martijn Smit hangt wethouder en loco-burgemeester Betske van Henten de ambtsketen van Wijdemeren om de hals van de nieuwe burgemeester. (Video)
Sommige burgemeesters hebben een reserve keten, die voor de wethouders is, maar menen zelf het monopolie te hebben op de echte keten. Het bontst maakte burgemeester Boot van Hilversum het. Die nam bij zijn afscheid gewoon de keten mee. Hij zag die als een persoonlijk eigendom.
Iedere burgemeester is tots op het dragen van de keten
Nog niet zo lang geleden, maakte het blad van de VNG (Vereniging Nederlandse Gemeenten) een rondgang langs een aantal burgemeesters om hun opinie over het dragen van de ambtsketen. Iedereen was vol trots om deze te dragen. De burgemeester Vijfherenlanden, Sjors Fröhlich, zei ”Met de ambtsketen om ben ik burgemeester Fröhlich, anders ben ik Sjors.”
Zo is het maar net.