Een nieuwjaarstoespraak met een paukenslag!

In de nieuwjaarstoespraken van burgemeesters valt vaak een stramien te ontdekken. Een goede calvinistische preek in de kerk bestond vroeger uit drie delen: over de ellende, de verlossing en de dankbaarheid. Iedere preek was ook een verhaal gebaseerd op een stramien.

( In sommige zeer reformatorische kringen ging het vooral over de ellende, bereikte men niet de fase van de verlossing, laat staan die van de dankbaarheid. Maar dat terzijde.)

De nieuwjaarstoespraken van burgemeesters gaan vaak aan de hand van het volgende schema:

Stap één: Het beginschot

Het begin van een nieuwjaarsrede is , zoals het begin van iedere toespraak erg belangrijk. De aanwezigen zijn met elkaar in gesprek, wensen elkaar een goed nieuwjaar en er is sprake van geroezemoes. De prettige sfeer moet onderbroken worden. De mensen moet a.h.w. naar de spreker toegetrokken worden. De openingszin moet de aandacht opeisen. Zoals de beginzin van een boek die je nooit meer vergeet. “Behalve de man die de Sarphatistraat de mooiste straat van Europa vond heb ik nooit een vreemder man ontmoet dan den Uitvreter.” Dit is de beginzin waar Nescio zijn novelle met dezelfde naam mee begint. Een beginzin als binnenkomer.

Stap twee: De Terugblik

Deze stap wil ik karakteriseren als die van de kleine terugblik. Hoe was de jaarwisseling? De stand van de vernielingen en de uitruk van de hulpdiensten. Al naar wat er gebeurd is klinkt er woede, teleurstelling of misschien wel opluchting. Als het echt uit de hand gelopen is, is uiteraard de woede overheersend, met daarbij de belofte dat het komend jaar nog strenger opgetreden zal worden.

Stap drie: De Dankbaarheid

Dit onderdeel zou ik willen kenmerken als ruimte voor dankbaarheid. Het gemeentebestuur bedankt alle mensen die zich het afgelopen jaar voor de plaatselijke samenleving hebben ingezet. Voor de hulp aan gevluchte Oekraïners en al die andere mensen die jaar in jaar uit het verenigingsleven als vrijwilliger dienen; voor de mantelzorgers, de brandweer, de politie en al die anderen die de ruggengraat van onze samenleving vormen. Terecht natuurlijk dat deze mensen zonder wie onze samenleving veel minder aantrekkelijk zou zijn, publiekelijk dank krijgen.

Vaak gaat de dank verder en wordt gememoreerd dat we in een democratie leveren, waar we zuinig op moeten zijn. (Het vaasje van premier Rutte.)

Stap vier: Succes of Titanic

Deze stap zouden we informatie over de stand van zaken in de gemeente kunnen noemen. Naar gelang de situatie van de gemeente wordt zal de lof over de bereikte resultaten worden gezongen, dan wel de tegenslagen worden betreurd. Bij succes zal de tekst over dit onderwerp langer zijn dan bij gemeenten die in een overlevingsstrijd zijn gewikkeld. Dan  wordt er in rampzalige metaforen gesproken als” lekkend bootje en ondergaande Titanic”. Vaak  wordt er bovendien begrip gevraagd voor het handelen van de politieke organen in de trant van :”We doen ons uiterste best, we werken hard aan de verbetering van de situatie.”.

Een kritische verwijzing naar de rijksoverheid is hier ook op zijn plaats: te weinig geld, te weinig politie, enz.

Stap vijf: Het morele appèl

Het morele appèl zou ik deze stap willen noemen. De aanwezigen worden aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid. Wat kun je als individuele burgen doen? Naar elkaar luisteren en met elkaar in gesprek gaan. Niet te snel een oordeel uitspreken over de mening van de ander. De ander met respect behandelen. Eerst nadenken en dan doen. Zo iets als de slagzin van KRO-NCRV: “Maak de wereld liever, mooier, groener, maak de wereld mee. Een beetje spreker weet op zulk een moment de snaar van de emotie van de luisteraar te raken. Dat zijn de zinnen die wellicht blijven hangen.

Stap zes: De Finale. Wij kunnen alles aan.

De finale! Hoe pijnlijk de situatie ook is , de nieuwjaarstoespraak moet met een optimistische boodschap worden beëindigd. Niet zoals bij die calvinistische preken, waarbij men nauwelijks aan de verlossing en de dankbaarheid toekwam en vooral in de ellende bleef hangen.

Een korte, heldere, krachtige boodschap. Zoals de burgemeester van Wijdemeren deed: “Wij kunnen alles aan!”. Voldoet aan alle eisen. Het is als een onverwachte paukenslag .

De twijfel

Dat is een nieuw geluid, maar geloven we de boodschap? De inhoud is zo ver verwijderd van de werkelijkheid van alle dag, dat ik vraagtekens zet achter deze bewering. Heeft zij het toverstokje voor de oplossing voor de vele kwalen die deze gemeente teisteren gevonden of is het een uiting van een bestuurder die alle zicht op de werkelijkheid heeft verloren?

“De tijd zal het leren” stond op het schip dat vaak op de Waal ons dorp voorbij voer. We wachten met spanning af.