Omdat het vandaag 4 mei en morgen 5 mei is vertoont de NPO tal van documentaires die met de Tweede Wereldoorlog te maken hebben. Twee documentaires van tweede en derde generaties navolgelingen van uitersten in de oorlog. En gisteren was er een documentaire te zien over geroofd vastgoed en het onterende gebruik van Joodse begraafplaatsen en synagoges.
Het waren drie documentaires die indruk op me maakten en bleven hangen. Allemaal nog te bekijken op NPO start.
Broertje
De eerste was gisteren de herhaling van “Broertje” van de EO, waarin Micha en Harry de Winter de route van het concentratiekamp Sachsenhausen bij Berlijn naar Havelberg in de bevrijde Amerikaanse zone lopen, die hun vader direct na zijn bevrijding uit het kamp aflegde. Die routekaart werd in de nalatenschap van hun ouders gevonden. Een prachtige documentaire.
Het Verzwijgen
De tweede was de documentaire “Het Verzwijgen”,van de KRO-NCRV waarin een vrouw uit een ogenschijnlijk doorsnee gezin gaat graven in het verleden van haar moeder. Bij die zoektocht in het Nationaal Archief vindt zij tot haar verbazing dat haar moeder uit een NSB gezin komt. Maar al verder gravend blijkt dat haar familie in die tijd allemaal zeer actieve NSB’ers waren, waarvan er enkele vrijwillig in Duitsland gingen werken en vechten. Het ene na het andere dossier wordt in het Archief voor haar opgehaald. Zij zoekt hulp van een historica om de kluwen te ontwarren en te ordenen. De hoofdpersoon uit de documentaire en veel familieleden wisten van niets van die enorme familiegeschiedenis toen ze aan de zoektocht begon. Een bijkans ongelooflijke documentaire.
Het Verdwenen Joodse Erfgoed
De derde korte documentaire, Het Verdwenen Joodse Erfgoed, zag ik gisteren bij Pointer. Die gaat over de roof van Joods vastgoed tijdens de oorlog, maar ook over de onnadenkende ongevoelige manier waarop er na de oorlog met kerkhoven en synagoges door gemeenten en anderen werd omgesprongen. Op de mooie maar wat onhandige website van Pointer staat een kaart met groene stippen waar vastgoed geroofd en voor een prik doorverkocht werd. Op die kaart is Amsterdam één grote groene vlek, maar bij ver inzoomen kan op zo’n groene stip geklikt worden voor de gegevens van het pand.
In de documentaire komt de gemeente Kampen er slecht vanaf. Van een Joodse begraafplaats werd een parkeerplaats gemaakt. Bij navraag bij de wethouder of daar niet minstens een klein gedenksteentje of iets dergelijks kon komen verklaarde hij dat hij de noodzaak daarvan niet zag, want “ze hadden de begraafplaats zorgvuldig ontruimd”.
Verderop in de documentaire wilde een andere gemeente een synagoge kopen. De gemeente bood minder dan de waarde “omdat er toch geen gelovigen meer waren”. Dat ontlokte het hoofd van de Israëlitische gemeente de verzuchting: “Eerst helpen ze ons vermoorden en dan zijn er geen gelovigen meer waardoor de synagoge minder waard is.” Een treurige documentaire.
Lees ook het artikel in Binnenlands Bestuur “135 gemeenten onderzoeken roof Joods vastgoed” over het onderzoek dat Pointer deed.
Kortenhoef
Terwijl ik de documentaire over synagoges en kerkhoven elders zag schoot mij de kleine Joodse Begraafplaats in Kortenhoef te binnen. Hij werd niet geroofd of verkwanseld, dat zeker niet. Maar met die begraafplaats werd niet heel netjes om gegaan. ‘s-Graveland had een overeenkomst om het onderhoud te doen en deed dat ook. Wijdemeren nam dat onderhoud over tot de toegang tot de begraafplaats onverwacht met gebouwen versperd werd, waardoor het onderhoud stopte ondanks het recht van overpad. Iemand, de notaris?, de gemeente? of de eigenaar van de begraafplaats? lette niet op en liet dat helaas gebeuren.
Ronald Frisart dook diep in de kwestie en schreef er flink wat stukken over op Rading Nul. Het was wethouder Els Kruijt die er in februari eindelijk voor zorgde dat de begraafplaats opgeknapt werd. Dat is mooi. Maar nu moet de toegang op de één of andere manier nog geregeld worden. Daar komt ze nog op terug.