Provincies moeten weer grotere rol krijgen bij fusies gemeenten, minister Ollongren ziet eigen fout uit 2018 in

Provincies moeten weer een grotere rol krijgen bij herindeling (fusie) van gemeenten. Drie jaar nadat ze op dit punt de provincies een stok tussen de benen gooide, ziet minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken) dat nu in. Voor de gammele gemeente Wijdemeren is dat een belangrijk nieuw feit.

Eind 2018 gooiden Gedeputeerde Staten van Noord-Holland de handdoek in de ring. Ze waren al een hele tijd bezig te werken aan gemeentelijke fusies in het Gooi en de Vechtstreek (Wijdemeren samen met Hilversum bijvoorbeeld), maar minister Ollongren maakte dat ineens vrijwel onmogelijk. In een nieuw zogeheten ‘beleidskader herindeling’ had Ollongren de rol van de provincies verzwakt. Eigenlijk alleen fusies waartoe gemeenten zelf het initiatief zouden nemen vond ze nog aanvaardbaar – heel extreme uitzonderingen daargelaten.

Daarnaast had de gemeenteraad van Wijdemeren vastgesteld dat het goed zou zijn niet te fuseren met Hilversum alleen (zoals destijds het plan was). Per 2028 zou Wijdemeren moeten opgaan in één grote gemeente Gooi en Vecht. Maar ook dat traject is – heel voorspelbaar – vastgelopen. Recent kwam dat in de gemeenteraad nog eens voorbij. Wethouder Joost Boermans legde uit dat hij voor die variant echt zijn best heeft gedaan, maar moest constateren dat daartegen elders in de regio veel te veel weerstand was.

Wijdemeren: beroerd

Dit jaar is opnieuw vastgesteld dat de gemeente Wijdemeren er beroerd voorstaat, ondanks al het geld dat de afgelopen jaren in het ambtenarenapparaat is gestoken. Besloten is dat er nu een verandermanager moet komen in de hoop dat die de boel vlot kan trekken – hetzij om zelfstandig te kunnen blijven, hetzij om een goede partner te zijn bij een herindeling.

Liefst tien velletjes A4 heeft de minister nodig om in haar woensdag aan de Tweede Kamer gestuurde brief uit te leggen dat het volgens haar tóch nodig is de provincies weer meer slagkracht te geven bij gemeentelijke herindelingen. Vatten we het kort samen, dan staat in die brief: dat nieuwe beleidskader van mij, Ollongren, van eind 2018 heeft de zaak er niet beter op gemaakt, dus ik keer op mijn schreden terug en concludeer ik nu dat de rol van de provincies bij gemeentelijke fusies weer groter moet worden.

Rode draad

De kern van haar epistel staat op pagina 4. Daar lezen we: ,,(. . .) de rode draad in mijn observaties is dat met de sterke nadruk op draagvlak bij gemeentelijke herindelingen, er bij gemeenten minder (tijdig) aandacht dreigt te zijn voor hun vermogen om opgaven aan te kunnen. Tegelijkertijd hebben provincies een beperkt instrumentarium beschikbaar om vanuit hun verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van het lokaal bestuur alsnog  te bevorderen dat gemeenten hier de aandacht aan schenken die nodig is.’’

Volgens de minister moet nu ofwel de Wet algemene regels herindeling (arhi) ofwel haar beleidskader herindeling of allebei worden herschreven. Meteen spijkers met koppen slaan doet ze echter niet, ze wil een en ander overlaten aan haar opvolger. Aangezien ze best als minister door wil, zou dat zomaar eens Ollongren zelf kunnen zijn trouwens.

Ook regionaal probleem

Een van de argumenten die de minister nu aanvoert voor een grotere rol voor de provincies, is dat wankele gemeenten vaak uit het oog verliezen dat ze door hun zwakte ook regionaal problemen veroorzaken, bijvoorbeeld doordat ze in een regionaal samenwerkingsverband onvoldoende (kunnen) opkomen voor hun eigen inwoners of doordat ze de kracht van regionale samenwerking verzwakken. Klinkt bekend, nietwaar? Al in 2014 stelde adviesbureau Deloitte vast dat hiervan (ook) sprake was in de Regio Gooi en Vechtstreek. Verder zag dat bureau hier in de Regio wel wat veel bestuurlijke ‘drukte’. Van die zwakke plekken in de Regio hadden zelfs de sterkste gemeenten, Hilversum en Huizen, behoorlijk last, aldus Deloitte destijds.

Na al het gemodder van de afgelopen jaren biedt Ollongren nu weliswaar nog niet meteen uitkomst, maar ze opent wel de deur naar een verstandiger benadering van het lokale openbaar bestuur dan de afgelopen jaren. Nu nog ‘eventjes’ de kabinetsformatie afronden en de volgende minister van Binnenlandse Zaken kan hiermee aan de slag. Het is ook de hoogste tijd.