ANPR-camera’s komen er aan in Wijdemeren, evaluatie noemt nogal wat risico’s, vooral voor privacy burgers

In de gemeenten Wijdemeren, Hilversum en Weesp worden deze maand ANPR-camera’s opgesteld. Die registreren kentekenplaten van voertuigen (plus de inzittenden). Uit een vrijdag gepubliceerd evaluatierapport blijkt dat die camera’s enerzijds de politie helpen als aanvullend opsporingsmiddel, maar ook nogal wat risico’s voor de privacy van burgers met zich meebrengen. Na eerdere signalen daarover verroerde de gemeenteraad geen vin. Het zou goed zijn als de raad nu wel van zich laat horen – en snel, want die camera’s staan er al bijna.

In 2018 en 2019 waren de Wijdemeerse dorpen het toneel van een golf aan woninginbraken. Dat was de directe aanleiding voor burgemeester en wethouders om  met de politie te onderzoeken of plaatsing van speciale camera’s zou kunnen helpen. Het gaat om ANPR-camera’s, waarbij ANPR staat voor Automatic Number Plate Recognition (automatische kentekenplaat-herkenning).

Diep weggestopt in een document over de veiligheid in Wijdemeren in de eerste helft van 2021 meldde burgemeester Crys Larson begin augustus dat die camera’s er komen, niet alleen in Wijdemeren, maar ook in Hilversum en Weesp. Het gaat om een proef van zes maanden. Hoeveel camera’s er komen, liet Larson onvermeld. Eerder was sprake van een stuk of zes camera’s in de drie gemeenten samen, maar het kunnen er net zo goed iets minder of veel meer worden – dat weten we gewoon niet, want Larson heeft het niet nodig gevonden dat te melden.

Twijfels

Al in september vorig jaar kwam een eerste monitorrapport beschikbaar van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het ministerie van justitie en veiligheid. Daarin kwamen feiten aan het licht die twijfels rechtvaardigden of die ANPR-camera’s wel zo’n goed idee zijn. Er werden risico’s voor en zelfs inbreuk op de privacy van burgers geconstateerd. Het WODC meldde één geval waarin politie en Openbaar Ministerie (OM) bewust de regels negeerden. De politie kreeg toen behalve een kenteken ook herkenbare inzittenden van een auto te zien. Later meldde NRC Handelsblad dat dat nóg een keer was. En nu meldt de WODC-evaluatie dat er inmiddels drie gevallen bekend zijn waarin politie en OM de regels terzijde hebben geschoven.

Op 19 augustus opperde ik op Rading Nul dat het een goed idee zou zijn als de gemeenteraad met de cameraproef hard op de rem zou trappen. Niet om meteen de proef te schrappen, wel om een pas op de plaats te maken. Eerst maar eens zien wat het WODC in die evaluatie te melden zou hebben en pas dan beslissen of het wel of niet een goed idee is in oktober met de cameraproef te beginnen.

Diep stilzwijgen gemeenteraad

Maar de Wijdemeerse politiek zweeg als het graf. Bij mijn weten heeft trouwens ook in politiek Hilversum en Weesp niemand zijn of haar vinger opgestoken. Vinden de raadsleden het allemaal wel best? Hebben ze niet in de gaten dat er serieuze privacy-vragen zijn? Denken ze misschien: ach zo’n proef van een half jaar kan vast geen kwaad? Zijn ze trouwens nu al weer vergeten dat een kleine twee manden gelden plots een nogal mysterieuze ANPR-camera opdook aan de Leeuwenlaan in ’s-Graveland? Met precies dezelfde privacy-vragen omgeven? Hebben raadsleden zich afgevraagd of ook elders in de gemeente plots zo’n camera kan opduiken?

Nu de WODC-evaluatie er is, doet zich opnieuw de vraag voor of het een goed idee is ANPR-camera’s te plaatsen. Met de WODC-rapportage in de hand kunnen daarbij serieuze vraagtekens worden gezet. Daar komt nog bij dat de Tweede Kamer zich voor het einde van het jaar moet buigen over de ANPR-camera’s en wat politie en OM daarmee wel of niet mogen. De wetgeving rond die camera’s is immers op 1 januari 2019 verruimd, maar voorlopig was dat tijdelijk, voor drie jaar. Dus moet de Kamer binnenkort bepalen of die nieuwe wetgeving na 1 januari 2022 in stand blijft of moet worden aangepast.

‘Tomtiedom’

Het lijkt dus eens te meer verstandig met de proef in Wijdemeren, Hilversum en Weesp nog even te wachten, ditmaal tot de Kamer zich heeft uitgesproken. Maar ik vrees dat ook deze keer de gemeenteraad de andere kant uit zal kijken en weer niets van zich laat horen: ‘Tomtiedomtiedom, wij fluiten in het donker, we doen lekker alsof er niets aan de hand is.’

Maar er is wel degelijk iets aan de hand. Natuurlijk, voor de politie is het handig als van de ANPR-gegevens zo veel mogelijk gebruik kan worden gemaakt. Maar de wetgever heeft daar paal en perk aan gesteld in het belang van de privacybescherming. En toch constateert het WODC dat er dingen mis zijn gegaan en dat er risico’s zijn.

Inbreuk op privacy

In de eerste plaats hebben politie en OM in ten minste drie gevallen de hand gelicht met de regels. Dat betekent drie keer een doelbewuste inbreuk op de privacy van inwoners – mogelijk boeven, maar het kunnen net zo goed volkomen onschuldige, eerzame burgers geweest zijn. Er is dus geen enkele garantie dat dat niet vaker zal gebeuren.

Verder is in een flink aantal gevallen voor burgers onduidelijk of zelfs helemaal onbekend waar ANPR-camera’s staan, terwijl dat volgens de regels wel duidelijk en bekend moet zijn. Ook zit het niet helemaal snor met de controle op wie bij de politie geautoriseerd zijn om in het Argus-systeem te kunnen waarin de ANPR-data zijn opgeslagen. Dat betekent het risico van onrechtmatig gebruik van Argus, aldus de onderzoekers. Ook bestaat het risico – en komt het in de praktijk ook voor – dat de politie voor de zekerheid maar flink wat gegevens uit Argus haalt, alleen al om te voorkomen dat die na de wettelijke termijn van 28 dagen niet meer beschikbaar zijn. Voorts noemt het WODC het risico – hoe dat komt is erg technisch, dus die uitleg laat ik hier even weg – dat onjuiste kentekengegevens worden geleverd aan politiemensen die met opsporing bezig zijn. Dan iets wat voor iedereen anno 2021 wel begrijpelijk is: de gegevens in Argus kunnen lekken door onzorgvuldig gebruik of door een hack.

Data naar het buitenland

Als ANPR-gegevens worden opgevraagd moet duidelijk zijn in verband met wat voor delict dat is (levering van data is niet voor elk delict toegestaan). Ook daarmee zijn problemen, aldus de WODC-evaluatie. Verder kunnen ANPR-gegevens op grond van internationale rechtshulpverzoeken ook aan buitenlandse politiediensten worden geleverd. Daarvoor gelden dezelfde eisen als in Nederland, maar waar het in Nederland hier en daar al mis gaat en er risico’s bestaan, is er natuurlijk garantie tot de deur dat het wel goed zou gaan als gegevens naar het buitenland verdwijnen.

Tot slot twee nadelen van ANPR-camera’s die met privacy van burgers niets te maken hebben. Ten eerste bestaat de kans dat criminelen de plekken waar camera’s staan gewoon gaan mijden en andere routes kiezen. En, zo staat in de evaluatie, het kan dat inzet van ANPR-camera’s de diefstal van kentekenplaten en zelfs  auto’s bevordert.

Burgers beschermen

Monter stellen de WODC-onderzoekers dat ‘de bevoegdheid (om ANPR-data te gebruiken, red.) grotendeels conform het wettelijk kader wordt ingezet’. Jaja, ‘grotendeels’. Maar in datzelfde rapport staat dus dat het soms mis gaat (soms zelfs met opzet) en dat er nogal wat risico’s zijn. Dat het ‘grotendeels’ goed gaat, zegt bovendien helemaal niets. Het gaat erom wat er niet goed gaat of kan gaan – om burgers daartegen te beschermen.