Oud burgemeester Bram Peper van Rotterdam zei eens dat de burgemeester in ons staatsbestel de meest beklagenswaardige figuur is. Hij of zij heeft namelijk niks te zeggen en moet uitvoeren waartoe college en raad besluiten.
Coalitieakkoord
Neem nu het bestuursakkoord/coalitieakkoord. Partijen gaan na de verkiezingen met elkaar onderhandelen en komen met een stel plannen en voornemens waar zij de komende vier jaar aan gaan werken. Bij de tot standkoming van het akkoord is de burgemeester niet betrokken. Soms worden de plannen al bekend gemaakt voordat de burgemeester ze gelezen heeft. Ik vroeg altijd of ik het akkoord van de te voren mocht inzien en of zij mijn eventuele opmerkingen op prijs stelden. Van wat er in staat wordt geacht dat de burgemeester dat verdedigt. Zo kan het bijvoorbeeld voorkomen dat hij/zij de ene keer verdedigt dat er gebouwd moet worden in Nederhorst-Noord en de andere keer, na de wisseling van het college, dat daar vooral niet gebouwd moet gaan worden!
De burgemeester is niet de baas.
Het ontbreekt de burgemeester aan reële macht. Vaak wordt dat door de inwoners van een gemeente anders ervaren. Hij of zij wordt gezien als de man of vrouw die uiteindelijk aan de touwtjes trekt. ”De burgemeester is de baas,” denkt men vaak, maar dat is dus niet het geval. Hij kan zich wel overal mee bemoeien, kan vragen hoe het zit, kan ideeën opperen en suggesties doen en kan door zijn optreden een zeker gezag verwerven. Maar macht heeft hij niet. In het college nog wel iets, omdat bij het staken van de stemmen in het college de burgemeester de doorslaggevende stem heeft.
Daar maakt overigens geen enkele burgemeester graag gebruik van en in mijn ervaring kan ik me geen geval herinneren dat ik van dit recht gebruik heb gemaakt . 1) Ook kan een burgemeester vernietiging bij de Kroon vragen van een besluit van college of raad dat in strijd is met de wet of het algemeen belang. Ik heb nog nooit gehoord dat dit recht is toegepast!
De burgemeester is benoemd en niet gekozen op een programma
De burgemeester is een door de Kroon benoemd bestuursorgaan. Dat is bijna nergens in de wereld het geval. Er zijn fervente voorstanders om ook de burgemeester te kiezen. Omdat de burgemeester door de Kroon benoemd is, heeft hij geen politiek inhoudelijk programma waarvoor hij het vertrouwen vraagt aan de kiezer . Bij de selectie van hem of haar wordt vooral gekeken naar persoonlijke eigenschappen. Vaak lees je dat men een verbinder zoekt, met een groot netwerk die kan luisteren, die de representatieve taken leuk vindt en die goed kan voorzitten. De enige verantwoordelijkheid die de burgemeester heeft is op het terrein van de openbare orde en veiligheid. Over zijn handelen moet hij wel verantwoording afleggen aan de gemeenteraad.
Een gekozene kun je niet wegsturen
Iemand die door de kiezer gekozen is kun je niet wegsturen. Hoe beroerd een gemeenteraad het ook doet en hoe groot de onenigheid binnen de raad is en hoe onbestuurbaar de gemeente is, je kunt een gekozen raad niet naar huis sturen. Als je de burgemeester verkiest is dit eveneens voor hem het geval. De burgemeester heeft bij verkiezing een eigen lijst met een eigen programma, dat haaks kan staan op wat de meerderheid van de Gemeenteraad wil. Bij twee gekozen organen kan het voorkomen dat men elkaar lam legt. Stel de burgemeester is gekozen met het agendapunt :Bouw in Nederhorst -Noord en een meerderheid die het college gaat vormen met het tegenovergestelde standpunt. Wat moet er dan in zulk en geval gebeuren? Natuurlijk gaat men driftig in overleg voor een compromis, maar soms zijn tegenstellingen categoraal: een beetje zwanger kan niet.
Laten we dit systeem maar handhaven
Een ieder die burgemeester wil worden moet zich bewust zijn van zijn geringe machtspositie. Macht kan met je positie verworven zijn. Macht is de mogelijkheid om sommige dingen te bepalen. Gezag moet je door je optreden verdienen. Door je op een zodanige wijze te gedragen dat mensen naar je luisteren.
Een burgemeester heeft geen macht, maar hij of zij kan wel gezag verwerven.
Wim Kozijn
Stakende stemmen college
1) Aanvulling RJ. Burgemeester Martijn Smit heeft de situatie van stakende stemmen in het college (2 wethouders voor en 2 wethouders tegen) wel enkele malen meegemaakt, waarbij zijn stem doorslaggevend was. Het meest in het oog springende geval was in december 2011 de vraag of de winkels in Wijdemeren op zondag open mochten of niet. Gert Zagt was toen lijsttrekker van DorpsbBelangen en mordicus tegen die openstelling en met hem een deel van de de 9 leden tellende fractie, die hem echter, onder druk van hem, toch voltallig steunde, alsmede collega DB-Wethouder Jaap van Waveren. De andere twee wethouders waren Joost Boermans (D66) en Gerard Abrahamse (VVD) die vóór de openstelling waren. Burgemeester Martijn Smit huldigde het principe dat hij in dit geval niet zijn eigen afweging maakt bij zijn stem, maar altijd mee stemde met de wethouder in wiens portefeuille het onderwerp zich bevond. In dit geval was dat wethouder Gert Zagt. Dus werd het in het college 3 tégen openstelling en 2 vóór.
Op een bijeenkomst van de VVD op 19 november 2012 verklaarde burgemeester Martijn Smit over zijn stemgedrag in de zondagsrustkwestie:
“Ik ben zo blij dat ik al bij mijn sollicitatie heb gezegd dat ik bij stakende stemmen in het college mee zou stemmen met de portefeuillehouder, omdat ik geen politieke rol heb.”