Hoe kwam het zover met Wijdemeren?

Een poging tot analyse. Voor alle duidelijkheid: een poging tot een analyse is geheel iets anders dan modder gooien. Bij een analyse probeer je de feiten op een rijtje te zetten en daaruit conclusies te trekken.

De vraag die gesteld kan worden is hoe een veel belovend begin in een echec kan eindigen. Beroepshalve was ik betrokken bij de vorming van Wijdemeren. Een herindelingsproces dat eigenlijk zonder noemenswaardige strubbelingen is verlopen en dat door 35 van de 37 stemgerechtigde raadsleden uit de drie gemeenten werd gesteund. Er was wat gepruttel van de Utrechtse CdK Boele Staal, omdat hij de provincie Utrecht, toch al zo klein, nog kleiner zag worden. Zelfs de verandering van de provinciegrens speelde in het parlement echter geen enkele rol.

Angst voor Hilversum

Vaak is er nog al wat gekrakeel bij herindelingen. Bij het ontstaan van Wijdemeren is dat niet het geval geweest, dank zij Hilversum. Staatssecretaris Van der Vondervoort nodigde de regionale kernen uit om hun visie te geven over hun toekomst. Hilversum schreef aan de bewindspersoon, zonder daar enig overleg met de buren, met ons dus, over te hebben dat zij graag ’s-Graveland en Loosdrecht er bij wilden hebben. De gemeentebesturen van deze beide gemeenten waren daar razend over en beoordeelden dit als oncollegiaal. De gemeente Hilversum was toen in slechte doen en was een poosje een artikel 12 gemeente geweest; d.w.z. had de armoedestatus.
Die dreiging bracht de twee, later drie, gemeenten bij elkaar om als het ware een beschermingswal op te werpen tegen de territoriale verlangens van Hilversum.

 De samenvoeging

De samenvoeging leverde geen problemen op. Nederhorst zat krap bij kas, ’s-Graveland was financieel gezond met beperkte reserves. Die waren bij  Loosdrecht ruimschoots aanwezig, al werd op de laatste raadsvergadering van deze gemeente nog een behoorlijk bedrag uit de spaarpot gehaald, want Loosdrecht was al enkel jaren bezig met de ontwikkeling van een dorpscentrum, wat maar steeds niet lukte. Overigens herinner ik me niet dat daar tijdens het herindelingsproces over gesproken is. Het werd in ieder geval niet als een financieel risico beschouwd. Professor Blok, oud wethouder van Nederhorst en vader van Dieuwertje verzon de naam en Wijdemeren ging aan de slag.

Bijzondere omstandigheden voor Wijdemeren

In vele gemeenten zijn er specifieke omstandigheden die extra veel geld of aandacht vragen.  Zo zijn dat in onze gemeente het gegeven dat er nogal wat uitgestrekte wegen op een lastige veenondergrond zijn die veel onderhoud behoeven en het feit dat we omringd worden door natuurgebieden (Natura 2000) die enerzijds het genoegen aan ons verlenen dat we in een schitterende omgeving wonen, maar anderzijds een belemmering vormen voor het bouwen van huizen.

Waaraan is Wijdemeren ten gronde gegaan?

1. Inhuur.
   Het is een probleem voor veel gemeenten om goede medewerkers te krijgen. Een baan in het publieke domein is niet populair. Soms lukt dat met hangen en wurgen. Het lukt Wijdemeren al jaren niet. Zonder goede medewerkers komen er geen goede producten. Als je al of niet medewerkers hebt, het werk moet gedaan worden. Dus inhuur. Maar ieder ingehuurde medewerker kost anderhalf tot twee maal het bedrag van een eigen medewerker.Ingehuurde medewerkers hebben ook het nadeel dat ze de gemeente niet kennen en geen binding met de gemeente hebben. Bovendien wisselen ze nog al eens en ontstaat in het gemeentelijk apparaat geen continuïteit en gaat er steeds kennis verloren. Wijdemeren heeft tonnen uitgegeven aan ingehuurde medewerkers.

   ---

2. Papieren begrotingen
   Een aantal jaren zijn er sluitende begrotingen aangenomen die slechts op papier sluitend waren. Dat is in eerste instantie een verantwoordelijkheid van de wethouder van financiën, maar een individuele beleidsverantwoordelijkheid kent het gemeentestuur niet. Het is altijd een verantwoordelijkheid van het gehele college voor de voorstellen die aan de raad worden aangeboden. Het is ook de verantwoordelijkheid van de Raad om de raadsvoorstellen  kritisch te beoordelen. In de reacties bijvoorbeeld  in 2021 door de verschillende fractievoorzitters  blijkt dat deze zich onvoldoende bewust waren van de financieel heikele situatie van de gemeente. Dezer dagen merkte René Voigt nog op dat hij er zich niet van bewust was geweest dat de gemeente er financieel zo slecht voor stond.Ook het gegeven dat het vermogen van de gemeente in enkele jaren tot nul daalde had een sein moeten zijn. In het manifest voor het behoud van zelfstandigheid in 2016 noemde DLP-voorzitter Friso Voorthuizen nog dat Wijdemeren 18 miljoen aan reserves had en elk jaar een miljoen over hield. Niks aan de had dus!

   ---

3. Adviesbureau’s
   Er zijn tonnen uitgeven aan adviesbureaus, maar met hun adviezen is nauwelijks iets gedaan. In plaats van aan het werk te gaan met hun aanbevelingen werd er steeds opnieuw een ander bureau ingeschakeld.

   ---

4. Topzwaar
   De organisatie had (heeft?) een veel te zware top. Veel chefjes en weinig knechtjes die het werk moeten doen. Ondanks dit gegeven is er niet ingegrepen en is er kennelijk niet ingezien dat dit een erg improductief model is.

   ---

5. Miljoenen in Dorpscentrum
   Het Loosdrechtse voornemen om tot een dorpscentrum te komen is een nachtmerrie geworden. Het lijkt op een fuik waarin de gemeente steeds verder is vast te komen zitten. Zo langzamerhand verdween tien miljoen in een project dat gesubsidieerde woningbouw voor de rijken is geworden. Nog zijn we met dit monster niet klaar. Zondag ben ik er langs gereden. Ik moest goed uitkijken want, iemand was zijn Bentley aan het uitladen. Het toont aan dat zulk een project veel te gecompliceerd is voor de gemeente.

   ---

6. Te duur onderhoud
   Vaak is er sprake van grote overschrijdingen op onderhoudsprojecten. Door gebrek aan ambtelijke capaciteit en kennis, werd ieder  groot project een risicoproject. De Oud- en Nieuw-Loosdrechtsedijk is daar een specifiek voorbeeld van.

   ---

7. Dienstverlening onder druk
   De dienstverlening aan de burger is onder elk niveau. Telefoontjes worden niet beantwoord, antwoorden op schriftelijke vragen blijven uit, belangrijke woningbouwplannen lopen vertraging op of gaan niet door. Er is een litanie aan klachten over de gang van zaken op het gemeentehuis. De dienstverlening aan de burger is zwaar onder niveau.

   ---

8. Bestuurlijke leiding schiet tekort
   Er is een groot gebrek aan bestuurskracht en een gebrek aan bestuurlijke leiding. Bestuurskracht wil ik definiëren als een samenspel van ambtenaren en bestuurders, die met elkaar feiten en belangen afwegen, op grond waarvan  de bestuurders hun beslissingen nemen en daar politieke verantwoordelijkheid voor dragen. In het rapport van Kokx/De Voogd wordt bestuurskracht omschreven als stuurkracht van de gemeenteraad; handelingskracht van het college en uitvoeringskracht van het ambtelijk apparaat, Op alle drie de onderdelen is er ondanks een investering van een miljoen in het ambtelijk apparaat sinds 2016 geen zichtbare verbetering opgetreden vermeldt dit rapport. Zwakke wethouders,  die aan de leiband van de ambtenaren lopen en geen visie hebben op wat hen te doen staat. Geen coördinatie door de burgemeester.

Ik houd zeker geen pleidooi voor bestuurders “met ballen” (Van der Ree VVD) of krachtige leiders (Dorpsbelangen voorzitter Wiet van den Brink). Waarom komen deze pleidooien altijd van mensen uit het bedrijfsleven, die kennelijk niet het onderscheid kunnen maken tussen het bedrijfsleven en een overheidsinstituut?

Bovendien het verheerlijken van een leiderschapsstijl die ook in het bedrijfsleven al lang tot het verleden  behoort. Het gaat om toegewijde bestuurders en ambtenaren die de publieke zaak willen dienen, die beslissingen durven te nemen, die weten waar de prioriteiten in het bestuur liggen en die op een zorgvuldige manier de gemeente besturen.

Die transparant zijn in hun beslissingen die hun oor gericht hebben op de samenleving, die solidair zijn met de inwoners. Mannen en vrouwen die staan voor hun zaak en die goed weten te onderscheiden wat serieuze en terechte kritiek is, versus de schreeuwers en haatzaaiers. Die verantwoordelijkheid willen afleggen voor hun keuzen.

Tenslotte

Wat mij het meest verbaast is de reactie van de lokale politici. Je kunt analyseren wat je wil, maar het is uiterst moeilijk om na te gaan waarom het mis ging. Het lijkt wel een autonoom proces dat zich zonder kennis van de betrokkenen heeft afgespeeld. Wat wisten de wethouders van de financiële situatie? Ik vermoed dat ook de leden van het college, behalve die van financiën, niet van de financiële toestand afwisten.

In een college waar er geen coördinatie door de burgemeester plaats vindt, gaan wethouders vaak gewoon hun eigen gang onder het motto “als jij je mijn gang laat gaan op mijn portefeuille, dan bemoei ik me niet met de jouwe”. Hoe kan bijv. Mevr Van Rijn die bekend staat als een deskundige wethouder op haar terrein een CDA verkiezingsprogramma verdedigt met 74 nieuwe punten die geld kosten?

Je mag toch hopen dat er tenminste drie keer per jaar de financiële toestand door een kwartaalverslag op de agenda van B&W heeft gestaan? Heeft er een overdacht van portefeuilles tussen voormalig wethouder Keja en Gert Zagt plaats gevonden? Welke informatie is daarbij aan de nieuwe wethouder gegeven? Of heeft er net als tussen De Kloet en Els Kruit helemaal geen overdracht van portefeuilles plaats gevonden?

Allemaal naar mijn mening interessante vragen, maar ik begrijp goed dat er op dit moment andere vragen voor Raad en College aan de orde zijn. Geen vragen over hoe het zover gekomen is, maar vragen hoe we nu verder moeten.